Türkiye ekonomisinde geride bıraktığımız yılda gündemde en çok yer alan konu, herkesin kabul edebileceği gibi enflasyondu. Enflasyon; temelde uzun vadeli ve sürekli fiyat artışlarını ifade eden bir olgu olmakla birlikte, bazı endeksler kullanılarak satın alma gücü veya yaşam maliyetlerindeki değişim hakkında yaklaşık bir fikir edinebilmek amacıyla her ülkede aylık ve yıllık olarak enflasyon hesaplamaları yapılmaktadır. Ülkemizde de enflasyonist eğilimler hakkında bilgi sunmak amacıyla Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) Ekim ayında yıllık bazda % 85,51 ile zirve yaptıktan sonra, 2021 yılı Aralık ayındaki baz etkisinin ortadan kalkmasıyla beraber 2022 Aralık ayı itibariyle % 64,27 seviyesinde yılı tamamlamış oldu.
Enflasyon rakamları; ücret ve maaş artışları, kira zamları, vergi, harç, ceza artışları başta olmak üzere ekonominin geneli için önemli bir gösterge. Aynı zamanda dönem içerisindeki satın alma gücünün ve yaşam maliyetlerinin değişimi hakkında da yaklaşık bir fikir sunduğunu söylemek mümkün. Enflasyon rakamlarının yükselmesiyle birlikte herkesin çevresinde en çok duyduğu sitem de, bireysel yaşam maliyetlerinin açıklanan enflasyon rakamlarına kıyasla daha fazla artmış olması. Neredeyse herkesin şahit olduğu en önemli hususlardan bir tanesi de vatandaşların tek bir ürünü (örneğin portakal gibi) referans alarak kendi yaşam maliyetlerindeki değişimi basitçe ölçme çabaları. Bu tür kişisel çabalar, enflasyon rakamlarının doğru hesaplanıp hesaplanmadığı şüphesini de beraberinde getiriyor. Konu net olarak bilinmeyince ve başka oluşumlar tarafından farklı enflasyon rakamları da telaffuz edildiğinde tartışma bir o kadar büyüyor.
Şunu net olarak söylemek gerekir ki, hiçbir ülkede hesaplanan enflasyon rakamlarının herkes için ayrı ayrı bireysel yaşam maliyetlerindeki değişimi ölçmek gibi bir hedefi yok. Bugün TÜİK de kentlerde yaşayan bireyler için 409 ürünü kapsayan ve belirli ağırlıklarla ifade edilmiş TÜFE sepetinden hareket ederek hesaplamalar yapmaktadır. Bu sepetin satın alma maliyetlerindeki değişim toplumun ortalama yaşam maliyetlerindeki değişim için ancak bir gösterge niteliği taşıyor. Örneğin kirada oturan-ev sahibi olan, İstanbul’da yaşayan-diğer illerde yaşayan, araba sahibi olan-araba sahibi olmayan, kalabalık ailelerde yaşayan-tek yaşayan, en önemlisi de yüksek gelirli-düşük gelirli birey grupları için enflasyonun etkileri tamamen farklıdır. Enflasyon rakamları ülkemizde ücret ve maaş artışları için önemli bir kriter. Doğal olarak satın alma gücü, TÜİK tarafından açıklanan TÜFE rakamına kıyasla daha fazla azalan bireyler olsa da, herkesin yaşam maliyetine göre ayrı bir ücret veya maaş düzenlemesi yapmak çok da mümkün ve gerçekçi değil. Herkese aynı oranda enflasyonun çok üzerinde zam yapılması da aynı dönem içerisinde yaşam maliyeti daha az artan bireylerin refahını diğerlerine göre daha fazla arttıracaktır. Görüldüğü gibi yüksek enflasyon döneminde herkesi memnun etmek veya toplumsal adaleti sağlamak da oldukça güçleşiyor. Bu sebeple enflasyon sorununun çözümü daha da önemli hale geliyor.
Üzerinde pek de durulmayan önemli bir mesele de aslında TÜFE sepetindeki ürün gruplarına ilişkin ağırlıklar. En fazla ağırlığa sahip üç ürün grubu sırasıyla gıda ve alkolsüz içecekler (% 25,32), ulaştırma (% 16,80) ve konut (% 14,12). Bu ürün gruplarının toplam ağırlığı ise % 56,23. Gerçekte düşük gelirli kesimlerin bu tür zorunlu harcamalar için yapmış olduğu harcamanın gelir içindeki payı daha yüksek olabilir. Diğer taraftan yüksek gelir gruplarının da bu tür zorunlu harcamalar için yapmış oldukları harcamanın gelir içindeki payı ise daha düşük olacaktır. Bu nedenle farklı gelir grupları için ya da en azından düşük gelir, orta gelir ve yüksek gelir grupları için farklı ağırlıklara sahip TÜFE sepetleri oluşturulduğunda, hesaplanan enflasyon rakamları da yaşam maliyetlerindeki gerçek değişimi daha iyi yansıtabilecektir. Çünkü portakal için yapılan harcamanın gelirdeki payı daha yüksek olduğunda portakal fiyatındaki değişim yaşam maliyetlerini daha çok etkilemektedir.
Yeni yılın herkes için sağlık ve mutluluk getirmesi dileğiyle...
